فشار روانی (استرس) چیست؟
همه ما گاهی فشار روانی را تجربه کرده‌ایم. مثلاً اختلاف بین کارکنان یک اداره، آماده‌باش.
ما دائماً تحت فشار هستیم تا در مدت زمان کمتر و کمتر کارهای بیشتر و بیشتری را به انجام برسانیم. مسائلی از قبیل آلودگی صوتی، آلودگی هوا، راه بندان و ترافیک، فشار کار بیش از حد روزبروز با قوت بیشتری حضور پیدا می‌کنند و بالاخره گاهی ما با وقایع پرفشار مهمی از قبیل مرگ عزیزان یا فاجعه‌ای طبیعی مواجه می‌شویم. تحمل فشار روانی می‌تواند موجب هیجانهای ناگواری مثل افسردگی یا اضطراب شود. لازم بذکراست علل فشار روانی از فردی به فردی دیگر فرق می‌کند. چیزی که برای یک نفر طاقت ‌فرساست ممکن است برای فرد دیگر چالش‌انگیز و مهیج باشد.
مشخصه‌های وقایع پرفشار
حوادث بی‌شماری موجب فشار روانی می‌شوند. بعضی از این حوادث تغییرات مهمی هستند که تعداد زیادی از مردم را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند مثل : جنگ، حوادث هسته‌ای، زلزله و حوادث دیگر تغییرات مهم در زندگی شخصی افراد می‌باشند مثل: انتقال به منطقه گرمسیر، تنزل درجه، ازدواج، مجروح شدن یا بیماری شدید.
گرفتاری‌های روزمره نیز ممکن است از عوامل فشار باشد مثل: گم کردن کیف پول، گیرکردن در راهبندان و تأخیر در رسیدن به اداره، برخوردهای چکشی فرماندهان با زیر مجموعه، برخوردهای تحقیرآمیز مسئولین و عواملی از این قبیل.
سریعترین علایم اخطار در مورد استرس عبارتند از :
زود رنجی ، تغییرات خلقی ، مشکل در خوابیدن ، خستگی ، نداشتن تمرکز ، درد شکمی ، توجه زیاد به عیب جویی ، اضافه وزن یا کمبود وزن داشتن ، ترس از شکست ، اشتهای کم یا گرسنگی کشیدن ، افزایش اعتیاد به داروهای مُسکن یا الکل برای خواب
شرایطی که موجب استرس می شوند
روان پزشک ها، 50 مورد از استرس زاها را شناسایی کرده اند . در حقیقت هر تغییر چه خوب و چه بد تنش زا است . تغییر در شغل یا شرح شغل ، در مدرسه ، اقامتگاه اوضاع مالی ، از دست دادن یا بدست آوردن یکی از اعضای خانواده یا دوست نزدیک ، آسیب دیدن یا بیماری ، فاجعه ملی یا اخبار شورش ها یا خشونت همه می توانند بی نهایت ناراحت کننده باشند .
مسلمانانی که در جوامع غیر مسلمان زندگی می کنند ممکن است استرس اضافی دریافت کنند که حفظ هویت ،عمل کردن به تکالیف دینی اسلامی خود مانند مواد غذایی یا تنظیم وقت برای عبادت ، حمایت کردن از اسلام نه طریق خصومت آمیز و قرار گرفتن در میان اعضای خانواده ناسازگار یعنی همسر ، پدر یا مادر ، کودک و عمل کردن یا نکردن به احزاب یا فرقه ها از جمله عوامل استرس به شمار می رود.
چه کسی مستعد استرس است؟
اگرچه استرس به هیچکس حتی کودکان و برخی حرفه ها رحم نمی کند ، اما در قسمت دیگراین استرس بیشتر است که فروش انسان ، دلال محموله ، منشی ، معلم مدرسه در داخل شهر ، کنترل کننده ترافیک هوایی ، آنترن پزشکی ( پزشک مقیم بیمارستان ) ، افسر پلیس و کسانیکه با شعبه های دادخواهی سروکار دارند ، از جمله این موارد به شمار می آید.
خصوصیاتی مانند جاه طلبی ، اجبار ، دست یافتن به مقام بالاتر ، میزان تولید بنظر می اید که نشانه های لیاقت در کارمند می باشد، همه اینها همچنین رفتار شخصیتی از نوع A بوده که برای سلامتی ما مضر است . بنابراین به منظور داشتن زندگی شادتر و عمری طولانی تر هنر آن است که ما این خصوصیات را با شخصیتی سرد از نوع B داشته باشیم .
روش کنترل استرس
اگرچه همه ما در معرض استرس قرار داریم ، چرا بعضی از ما بهتر از دیگران می توانند حریف استرس شوند ؟ آیا آن طرز رفتار ما و سرو کار داشتن با شرایط استرس زا است یا طرز رفتار ما آن را ایجاد کرده است ، چندین دلیل وجود دارد که حاکی از این است بعضی از ما ممکن است بطور ژنتیکی مستعد افسردگی یا داشتن نارسایی در سطح ناقل های عصبی ، هورمونهای تنظیم کننده ( خلق یا روحیه ) یا به هنگام نیاز ( به محض درخواست ) به اندازه کافی آدرنالین تولید نمی شود.
یک فرد مذهبی اعتقاد به تحمل ارزشمند در شخصیت اش دارد و آن چشم انداز او در زندگی است با اعتماد به خدا ، یک فرد معتقد با کاهش مسئولیت و قدرت جلوگیری کردن از ناتوانی هایش استرس را به حداقل می رساند.
راههای اثبات شده جهت برخورد با استرس، در حال حاضر بکارگیری محدوده ای از مدیتش، خواب ، ورزش ، اجتماعی کردن ، پس خوراند زیستی ، روان درمانی ، داروی تسکین دهنده می باشد .
در قرآن کریم راه های چگونگی مقابله با استرس مطرح شده است که عبارتند از :
از لحاظ روان شناسی ، استرس نتیجه ذیل است:
1 – ترس از ناشناخته و ناتوانی ما در شناخت ، پیش بینی و کنترل آن .
2-از دست دادن چیزها و کسانیکه مورد علاقه ما هستند و ناتوانی ما در به دست آوردن ای ضایعات ویا پذیرفتن آنها.
3-ناتوانی ما در دیدن آینده . در حقیقت چنانچه ما قادر به دیدن آینده بودیم ممکن بود بیشتر دچار استرس می شدیم.
4-تضاد بین فکر و واقعیت و تصور ما در قبول حقیقت ( بعنوان مثال مرحله عدم پذیرش) عدم آرامش داخلی ناشی از کشمکش درونی که موجب آشوب ذهنی در رفتار ما شده و بر روی سلامتی مان اثر می گذارد.
قرآن چگونه با چنین شرایطی برخورد می کند . خساراتی که بر ما وارد می شود قسمتی از آزمایش برای ماست .
خداوند در سوره بقره آیه 155 این موضوع را خاطر نشان کرده است . "" هرچه که به ماداده شده هدیه ای از جانب خداوند است . ما مالک آنها نیستیم . همه چیز متعلق به خدا است و به سوی او باز می گردد . بنابراین اگر مالک این چیزها نیستیم ، چرا با از دست دادن آنها ملول ویا در بدست آوردن شان معذور می شویم .
فقط خداوند از سرنوشت نهایی ما آگاه است . نمی توانیم به آینده مان ببنیم اگر چه با داشتن اختیار و آزادی نسبی می توانیم آینده را بسازیم . ""
ما در انتخاب بین خوبی و بدی . در اعتقاد به خدا یا بی اعتقادی به او مختار هستیم .
ما هیچ کنترلی برآینده نداریم و به توانایی اعمال کنونی ما مربوط نمی شود مثلا آیا همه ، پسر خواهد داشت یا دختر ، آیا چشم های او ( دختر یا پسر ) قهوه ای خواهد بود یا سیاه ؟ آیا فردا تصادف خواهم داشت یا نه ، نگرانی در مورد این چیزها ، کاربرد ندارد .
عدم پذیرش اعتقاد به خدا مانند یک بیماری توصیف شده است . آن موجب تکبر شده و در قبول اعتقاد مخالفت می ورزد .
خداوند در سوره بقره آیه 10 موضوع را مذکر شده است . "" بنابراین کسی که به خودش دروغ می گوید او یک ناسازگاری باطنی میان قلب و فکرش ایجاد می کند . ""
برای اینکه این سازگاری را شامل شود، براساس تست یا بنده دروغ ، ذهن علایمی را به غدد ترشح هورمونها می فرستد ، مانند آدرنالین که موجب تندی ضربان قلب ، تعرق و تپش می شود . این ناسازگاری می تواند ناشی از جرمهای کوچکی مانند دزدی یا زنای محصنه یا جرمهای بزرگی مانند عدم پذیرش اعتقاد به خدا باشد.
مراحل رشد روحی :
روح پرشور ( نفس اماره): خداوند در سوره یوسف آیه 53 بدان اشاره نموده است .
این روح تمایل به لذت نفسانی ، هیجان ، خشنودی از خود ، خشم ، حسادت ، طمع و خودپسندی دارد . آنها به لذات بدنی ، ارضاء ، تمایل جسمانی و نفس مربوط می شود در روایات به ما گفته شده است : « سوزان ترین دشمن ، بدی خودتان است که در وجودتان اقامت می کند». اگر با روح شر و بدی مقابله نشود ، آن منجر به استرس غیرمعمول و اثرات حاصل از آن می شود.
روح سرزنش ( نفس لوامه ) : از این روح در سوره قیامت ، آیه 1 یاد شده است .
نفس هوشیار و کاملا ً آگاه به شر که در مقابل آن ایستادگی می کند . او لطف خدا و بخشایش او را درخواست می کند . توبه ها و تلاشها جهت اصلاح کردن و امیدوار برای دست یافتن به رستگاری است که خداوند در سوره توبه آیه 102 بدان اشاره کرده است .
دو غریزه در انسان وجود دارد . یکی روحی است که مارا به سوی خوبی می خواهد و ایمان را تقویت می کند . کسی که دارای این غریزه باشد باید بداند که او از جانب خداوند آمده است و غریزه دیگر بدی است که موجب شک و بی اعتقادی و تشویق به بدی است . کسیکه چنین احساسی دارد باید در جستجوی پناه بردن به خدا از شیطان نفرین شده باشد . ( حدیث)
روح خشنود ( نفس مطمئنه ) مردم را از تمایل بحث و بیهوده آگاه و ارشاد می کند و در فضیلت و پرهیز کاری را باز می کند که آن یک قدم مثبت در رشد روحی است و خداوند در سوره فجر آیه 30 – 27 از آن ذکر کرده است که این بالاترین وضعیت رشد روحی است . یک روح خشنود شده در وضعیت سعادت ، رضایت و در آرامش است . روح در آرامش است برای اینکه آن می داند که علیرغم قصوراتش در این دنیا ، او به خدا باز می گردد . تطهیر شده از فشار روحی و در مبارزه پیروز ظاهر می شود و در آرامش و سعادت زندگی می کند.
در هنگام وحشت و نا امیدی چه باید انجام داد؟
در شرایط ترس و وحشت ، غیر معتقدها نسبت به معتقدها بطریق دیگر رفتار می کنند آنها هیچکس را ندارند تا به اورجوع کنند و از او رحم و بخشش بطلبند . آنها شناخت و اعتقادی به زندگی دیگر غیر از زندگی دنیایی ندارند و بطور کلی تسلط بر زندگی ندارند .
بطور طبیعی این گونه افراد بیشتر دچار افسردگی می شوند که به نوبه خود آنها حتی بیشتر به سمت انجام کار اشتباه می روند . اگر آنها عادت اتفاقی به نوشیدن ( مسکرات ) دارند بعد از نوشیدن آنها مصرف الکل شان را افزایش خواهند داد و در نتیجه همانند الکلی ها یا مجرمان همیشگی خواهند بود.
به عبارت دیگر ، در حالت افسردگی مومن ، به او سفارش شده است تا بیشتر به یاد خدا باشد . که خداوند در سوره رعد آیه 28 – 27 بدان اشاره کرده و همچنین در عبادت ثابت قدم باشد که در سوره بقره آیه 153 آمده است.
مومنان دراین حالت برای بخشش خداوند عبادت کند که در سوره نوح آیه 10 ذکر شده است .
بعلاوه از مومنانی که در بالا بدان اشاره شده است، انتظار می رود تا برای بهتر شدن بطور دائم در تلاش باشند که در این خصوص در سوره رعد آیه 11 اشاره شده است .
تلاوت قرآن در کاهش استرس
خداوند در سوره یونس آیه 57 به تلاوت قرآن در کاهش استرس اشاره می کند.
انعکاس صدا تاثیر پزشکی دارد و آن در حال حاضر بطور گسترده بکار می رود .
تلاوت قرآن یا گوش دادن به همان ، در سلامتی بدن تاثیر دارد ، گفته شده است که حرف ( الف) در قلب منعکس گردیده و حرف ( یا) درغده پینه آل واقع در مغز طنین اندازمی شود .
کلینیک دکتر احمد الکادی اکبر ( پاناماسنی ، فلوریدا ) اثرات شنیدن تلاوت قرآن از لحاظ پارامترهای فیزیولوژیمی بعنوان مثال ضربان قلب ، فشار خون ، انقباض ماهیچه را بررسی و در اختیار مردم قرار داده است و قطع نظر از اینکه آیا شنونده مسلمان است یا غیر مسلمان عرب است یا غیر عرب ، همه آنها را منتشر نموده است .
بطور آشکارا، می توان فرض کرد کسانیکه می توانند همراه با اعتقاد تلاوت قرآن را درک و از آن لذت ببرند ، آن همان دنیای خدایی است که حداکثر منعفت را خواهد داد.
عبادت حضرت محمد (ص) د رهنگام استرس
همه پیامبران ، انسانها باید متحمل آزمایشها و امتحان هایی شوند که نتیجه اش استرس زودگذر است . آنها بطور دائم خدا را بخاطر آورده و از طریق یاد او آرامش می یافتند . حضرت محمد (ص) برای مثال ، خود به انجام این کار عادت داشت و به پیروانش توصیه می کرد که به هنگام ناراحتی خود را به عبادت مداوم عادت دهند.
( خداوند برای ما کافی است. او نگهبان عالی است . ما با اعتقاد به خدا به آرامش می رسیم ).
«بطور مطمئن ما متعلق به خدائیم و باید به سوی او بازگردیم . خدایا از تو می خواهم تا پاداش سختی مرا بدهی . به من پاداش بده و مشقت مرا با چیز خوبی جبران کن .»
منبع :
1:روانپزشکی کاربردی در نیروهای نظامی تألیف: دکتر سید محمود میر زمانی
2-زمینه روانشناسی هیلگارد(جلد دوم) اتکینسون- اسمیت- بم- هکسما ترجمه: دکتر حسن رفیعی